Media amerikane për Manifestën: Bota e artit erdhi në Kosovë, çfarë ndodh kur largohet?

“Manifesta 14” në Prishtinë, ka marrë vëmendjen botërore nga kritikët e artit.

Mediat e huaja kanë shkruar për artistët dhe hapësirat kulturore që i shfrytëzoj “Manifesta” në Kosovë.

Së fundmi “The New York Times”, i kushtoj një artikull programit kulturor prej 100- ditësh në Prishtinë, duke intervistuar edhe artistët e vendit.

Edicioni i 14-të i Manifesta, një ngjarje e organizuar çdo dy vjet në një qytet tjetër evropian, u hap në korrik dhe zgjat deri të dielën.

Edicioni i Prishtinës, i shpërndarë në 25 ambiente, ishte “bërë një trend i tërë” në mesin e nxënësve të shkollave në Kosovë, tha Eliosa Jerliu, 15 vjeç, e cila po vizitonte shfaqjen me tre shokë.

Duke qenë se Dua Lipa, ylli britaniko-kosovar i popit, ishte ndalur në ekspozitë në gusht dhe kishte postuar për të në Instagram , “të gjithë duan të vijnë këtu”, shtoi ajo.

Për një vend po aq të ri sa Kosova, e cila arriti pavarësinë në vitin 2008, ardhja e Manifesta këtë verë ishte një grusht shteti, duke sjellë qindra kuratorë, tregtarë dhe kritikë në Prishtinë dhe duke i dhënë qytetit një moment të rrallë të vëmendjes së botës së artit ndërkombëtar.

Hera e fundit që bota kishte shfaqur interes për artin në Kosovë, ishte kur përfundoi lufta, kuratorë ndërkombëtarë erdhën në Kosovë duke shpresuar të gjenin artistë që mund t’i ekspozonin jashtë vendit për të tërhequr vëmendjen ndaj gjendjes së vështirë të vendit, tha Jakup Ferri, një artist që përfaqëson Kosovën në Bienalen e Venecias të këtij viti.

Catherine Nichols, një kuratore australiane me qendër në Berlin, e cila është drejtoresha artistike e Manifesta 14, tha në një intervistë se bienalja po përdorte disa vende të neglizhuara si hapësira ekspozite, duke përfshirë Hamamin e Madh, një banjë publike historike që u mbyll në vitet 1990 pas një zjarri.

Artisti japonez Chiharu Shiota ka varur qindra fije të kuqe nga tavani i Hamamit në një shfaqje dramatike. Prezantime të tilla tërheqëse po tërheqin një publik të madh: Një zëdhënëse e Manifesta tha se ambientet e brendshme të shfaqjes ishin vizituar mbi 151,000 herë, mbi 30,000 më shumë se gjatë edicionit të mëparshëm të bienales.

Manifesta ishte gjithashtu një mundësi për të nxitur karrierën e artistëve vendas. Rreth 40 përqind e 130 artistëve pjesëmarrës ishin nga Kosova, tha Nichols, duke shtuar se kjo ishte një përqindje më e lartë e artistëve vendas se në shumë bienale të tjera.

Shumica e kosovarëve që morën pjesë ishin piktorë ose artistë video, tha Nichols, sepse materialet për të bërë skulptura dhe instalime ishin shumë të shtrenjta në vend. Të gjithë ata artistë ndanë “një cenueshmëri, vrazhdësi dhe kërkim që po fillon të prodhojë art vërtet interesant,” shtoi ajo.

Dardan Zhegrova, një artist kosovar, puna e të cilit në ekspozitë përfshin një seri kukullash shumëngjyrëshe, tha se bërja e artit në Kosovë ishte e vështirë sepse kishte kaq pak koleksionistë për të blerë veprat. (Ai nuk kishte shitur asgjë për tre vjet, shtoi ai.)

Por, falë shfaqjes, ai kishte takuar kuratorë nga institucione përfshirë MoMA PS1 në Nju Jork, duke shtuar se “qindra e qindra njerëz më etiketuan në foto , duke u shtrirë me kukullat e mia vudu dhe duke kaluar këto momente intime me to.”

Megjithëse disa artistë kosovarë ishin të etur për të lavdëruar Manifestën, disa thanë gjithashtu se ishin të shqetësuar për atë që do të ndodhte pasi shfaqja të përfundonte më 30 tetor dhe të fillonin përgatitjet për edicionin e ardhshëm, në Barcelonë, në vitin 2024.

Zhegrova tha se ai ishte “pak paranojak se artistët në vend do të liheshin edhe një herë “duke ngrënë thërrime” me qeverinë më pak të prirur për të mbështetur artistët kur fokusi ndërkombëtar kishte ikur.

Fijen, themeluesi i Manifesta, tha në një intervistë se bienalja po përpiqej të linte një trashëgimi për artistët në Kosovë, duke përfshirë një hapësirë ​​që ajo kishte krijuar të quajtur Qendra për Praktikë Narrative.

Qendra përfshin një dhomë të errët fotografike dhe një punëtori të mbushur me mjete elektrike për t’i përdorur artistët. Autoritetet e qytetit të Prishtinës i kanë dhënë Manifesta ndërtesën për katër vjet, tha Fijen, dhe fondacioni që drejton bienalen është duke mbledhur fonde për ta bërë atë një institucion të përhershëm.

Qeveria kombëtare e Kosovës po kërkon gjithashtu ta përdor Manifestën si trampolinë për zhvillim.

Hajrulla Çekun, ministri i kulturës i vendit, tha në një intervistë në zyrën e tij të mbushur me art se ai dëshironte të ndërtonte muzeun e parë të artit bashkëkohor në Kosovë deri në vitin 2026.