Teknologji Shkencë

‘Skyglow’ po i bën yjet e zbehtë

Një studim i ri ka treguar se drita shumë e madhe në qytete po e bën natën qiellin më të shëndritshëm e kështu duke bërë që yjet të ‘zhyten’.

Studimi shqyrtoi të dhënat nga më shumë se 50,000 vrojtues të yjeve  në të gjithë botën. U zbulua se ndriçimi i bërë nga njeriu ose artificial po e bën qiellin e natës rreth 10 për qind më të shndritshëm çdo vit.

Të dhënat për studimin u mblodhën nga viti 2011 deri në vitin 2022. Zbulimet e kërkimeve u shfaqën kohët e fundit në botimin Science.

Rezultati ishte një normë shumë më e shpejtë ndryshimi sesa kishin llogaritur shkencëtarët në të kaluarën.

“Ne po humbasim, vit pas viti, mundësinë për të parë yjet,” tha Fabio Falçi. Ai është fizikan në Universitetin e Santiago de Compostela në Spanjë, por që nuk ishte i përfshirë në studim.

“Nëse ende mund të shohësh yjet më të zbehtë, je në një vend shumë të errët. Por nëse sheh vetëm më të shndritshmit, je në një vend shumë të ndotur nga drita”.

Ndërsa qytetet zgjerohen dhe vënë më shumë drita, në qiell krijohet një «qiej me qiell». Skyglow është një term që shkencëtarët përdorin për të përshkruar dritën që bëhet më intensive.

Christopher Kyba është fizikan në Qendrën Kërkimore Gjermane për Gjeoshkencat në Potsdam. Ai ishte bashkë-shkrimtar i studimit. Kyba tha për The Associated Press se ndryshimi prej 10 për qind ishte “shumë më i madh” nga sa kishte pritur.

Ekipi kërkimor dha një shembull për të shpjeguar rezultatin. Nëse lind një fëmijë ku 250 yje mund të shihen në një natë të kthjellët, në kohën kur fëmija mbush 18 vjeç, do të shihen vetëm 100 yje.

“Kjo është ndotje reale, që prek njerëzit dhe kafshët e egra,” tha Kyba.

Ai u kërkoi vendim-marrësve në politikë të bëjnë më shumë për të reduktuar ndotjen e lehtë. Disa komunitete kanë vendosur kufij.

Studimet e kaluara që përfshinin ndriçimin artificial përdorën imazhe satelitore të Tokës gjatë natës. Ata kishin llogaritur se rritja vjetore e shkëlqimit të qiellit ishte rreth 2 për qind në vit.

Por satelitët e përdorur nuk janë në gjendje të identifikojnë dritën me gjatësi vale drejt fundit blu të spektrit – duke përfshirë dritën e dhënë nga dritat LED të efektshme për energji.

Studiuesit vunë re se më shumë se gjysma e dritave të reja të jashtme të vendosur në të gjithë Shtetet e Bashkuara gjatë 10 viteve të fundit kanë qenë drita LED.

Satelitët janë gjithashtu më të mirë në gjetjen e dritës që përhapet lart – si një qendër e vëmendjes – sesa drita që përhapet nga njëra anë në tjetrën, tha Kyba.

Skyglow ndikon në ritmet rrethadiane njerëzore, si dhe në format e tjera të jetës, tha biologia e Universitetit Xhorxhtaun, Emili Uilliams. Ajo nuk ishte pjesë e studimit.

“Zogjtë shtegtarë zakonisht e përdorin dritën e yjeve për t’u orientuar aty ku janë natën në qiell. Dhe kur foshnjat e breshkave të detit çelin, ata përdorin dritën për t’u orientuar drejt oqeanit – ndotja e dritës është një punë e madhe për ta” tha Uilliams.

Kurse, Falçi tha se një pjesë e asaj që po humbet është një përvojë universale njerëzore, raporton VoA.

/Shqip.com