Raporti i HRW: Tensionet në Veri, frikësimi i gazetarëve, vrasja e grave, azilkërkuesit, emigrantët…

Tensionet e shkaktuara në veri të Kosovës, kërcënimet dhe frikësimet ndaj gazetarëve, vrasjet e grave nga bashkëshortët dhe diskriminimi i komunitetit LGBT+ në Kosovë, janë disa nga çështjet që organizata Human Rights Watch (HRW) përmendi në raportin për të drejtat e njeriut për vitin 2022 për Kosovë.

Raporti u publikua më 12 janar. Në raportin e 33-të, HRW monitoroi gjendjen e të drejtave të njeriut gjatë vitit 2022 në 100 vende të botës, përfshirë Bosnjë dhe Hercegovinën (BeH), Kosovën dhe Serbinë. Gjendja e të drejtave të njeriut në Ballkanin Perëndimor, siç u tha nga kjo organizatë ndërkombëtare joqeveritare, ende karakterizohet nga ndjekja e ngadaltë e krimeve të luftës, qëndrimi i dobët ndaj të drejtave të minoriteteve, grave dhe komunitetit LGBT, si dhe liritë e dobëta të medias.

Kosova

Te pjesa e Kosovës, në raport u trajtua edhe çështja e keqtrajtimit të gazetarëve në Kosovë, sulmet dhe kërcënimet ndaj tyre dhe, siç u tha, reagimi i dobët i organeve të shtetit. Sipas raportit, në periudhën janar-gusht 2022, nga Asociacioni i Gazetarëve të Kosovës janë regjistruar 22 raste të sulmeve, katër raste më shumë të regjistruara se në vitin 2021 për ngacmimet dhe kërcënime ndaj gazetarëve dhe organeve të medias. HRW e citoi AGK-në të ketë thënë se hetimet penale për këto raste janë të ngadalshme.

“Shoqata raportoi se në shumicën e rasteve gazetarët përballen me ngacmime, kërcënime dhe frikësim në platformat e mediave sociale”, u tha në raportin vjetor. Ndër të tjera, u raportua edhe për gjuhën e përdorur ndaj gazetarëve e bashkëshortit të presidentes së Kosovës, Vjosa Osmanit, i cili njëherësh është edhe zyrtar i lartë në Ministrinë e Punëve të Jashtme dhe Diasporës të Kosovës, Prindon Sadriu, si dhe shefit të kabinetit të kryeministrit të Kosovës, Luan Dalipi.

Në shkurt Sadriu, me një postim në Facebook etiketoi gazetarët dhe mediat në Kosovë si “ndërmarrje e përbashkët kriminale”. Ndërsa në mars, shefi i kabinetit të kryeministrit të Kosovës, Albin Kurti, Luan Dalipi, në një postim në Facebook, lidhi mediat e Kosovës me “biznese kriminale” dhe u bëri thirrje qytetarëve që t’i bojkotojnë ato.

“Deklarata të tilla rrezikojnë të minojnë besimin e publikut në media dhe të krijojnë një mjedis armiqësor për gazetarët”, tha HRW. Raporti përmendi edhe 310 kthime të detyruara në Kosovë, shumica nga Gjermania, ku në mesin e tyre ishin 38 fëmijë, gjashtë romë, 13 ashkali dhe të tjerë shqiptarë etnikë. Human Rights Watch u ndal edhe te dhuna ndaj gjinisë femërore në Kosovë, ku është përmendur rasti i dhunimit të 11-vjeçares në Prishtinë nga pesë të dyshuar dhe vrasja e grave nga bashkëshortët e tyre.

“Të mbijetuarit e dhunës në familje vazhdojnë të përballen me pengesa për të marrë mbrojtje, duke përfshirë disa ndjekje penale dhe dështimin e gjyqtarëve për të lëshuar urdhra ndalimi kundër dhunuesve, si dhe ulje të dënimeve në rastet e vrasjeve të grave nga bashkëshortët e tyre, sipas Rrjetit të Grave të Kosovës”, u tha në raport.

Liria e Medias

Gazetarët kritikë ndaj qeverisë vazhduan të përballen me kërcënime dhe sulme, me reagim të pamjaftueshëm të shtetit.

Midis janarit dhe fundit të gushtit, Shoqata e Gazetarëve të Pavarur të Serbisë (NUNS) regjistroi dy sulme fizike, tre sulme ndaj pronës dhe 26 raste kanosjeje dhe kërcënime, përfshirë pesë kërcënime me bombë, kundër gazetarëve dhe organeve të mediave.

Në qershor, autorë të paidentifikuar qëlluan me gurë një ekip televiziv bullgar që po mbulonte një histori mbi ndotjen e supozuar në një minierë në Serbi, afër kufirit bullgar. Policia ishte duke e hetuar sulmin në momentin e shkrimit.

Në prill, zëvendës kryeredaktori për faqen e lajmeve Autonomija, Dinko Gruhonjic, mori një mesazh në Facebook që e kërcënonte se do ta vriste dhe do ta sulmonte seksualisht atë, gruan dhe fëmijët e tij si përgjigje për një artikull që aie kishte shkruar duke kritikuar përgjigjen e Serbisë ndaj luftës në Ukrainë. Ky ishte vetëm një ndër kërcënimet e rregullta që ai merr vazhdimisht. Hetimi nga Prokuroria e Beogradit në lidhje me këtë kërcënim ishte në pritje në kohën e shkrimit.

Gjithashtu në prill, televizioni N1TV dhe gazeta e përditshme Danas morën kërcënime me vdekje përmes emaileve, aplikacioneve të mesazheve dhe faqeve në rrjetet sociale. Mesazhet kërcënonin se do “t’i masakronin” punonjësit e mediave, të cilëve u referoheshin si mercenarë amerikanë. Është e paqartë se çfarë i shkaktoi kërcënimet. Një hetim nga Prokuroria e Beogradit ishte në pritje në kohën e shkrimit.

Pas një artikulli në mars mbi profilin e një refugjati ukrainas që ishte larguar për në Serbi, gazetari i Danas Miljko Stojanoviç mori kërcënime të shumta në mediat sociale, duke përfshirë kërcënime për dhunë fizike dhe “shpërfytyrim” të tij. Policia në mars arrestoi një të dyshuar, por asnjë akuzë nuk ishte ngritur në kohën e shkrimit.

Media pro-qeveritare vazhdoi fushatat e shpifjeve kundër gazetarëve dhe mediave të pavarura në lidhje me raportimet kritike ndaj qeverisë.

Llogaridhënia për krimet e luftës

Midis janarit dhe gushtit, Zyra e Prokurorit të Krimeve të Luftës nisi shtatë hetime të reja kundër të dyshuarve për krime lufte. Deri në gusht, 16 raste kundër 39 të pandehurve ishin në pritje në gjykatat serbe. Procedurat në vazhdim u shoqëruan me vonesa dhe shtyrje të konsiderueshme.

Në shkurt, Gjykata e Apelit në Beograd rrëzoi vendimin e fajësisë për ish-ushtarin e Ushtrisë Serbe të Bosnjës, Dalibor Krstoviç, i cili në maj të vitit 2021 u shpall fajtor dhe u dënua me nëntë vjet burg për përdhunimin e një gruaje të burgosur që mbahej në një shkollë fillore në qytetin Kalinovik të Bosnjës dhe Hercegovinës në gusht të vitit 1992. Gjykata e Apelit urdhëroi rigjykim të çështjes.

Në prill, pas një rigjykimi, Gjykata e Lartë e Beogradit e shpalli fajtor ish-policin serb të Bosnjës Milorad Jovanoviç, për torturimin e të burgosurve civilë jo-serbë, duke çuar në një vdekje. Jovanoviç u dënua me nëntë vjet burg.

Gjyqi i parë në Serbi për krime lufte në Srebrenicë u shty përsëri në korrik kur një avokat mbrojtës kërkoi të hiqej nga procedura. Shtatë ish-oficerë policie serbë të Bosnjës, me banim në Serbi, akuzohen për vrasjen e më shumë se 1,300 civilëve boshnjakë në korrik të vitit 1995. I dyshuari i tetë u lirua nga gjyqi në shkurt të vitit 2021, për shkak të problemeve shëndetësore. Gjyqi është shtyrë mbi 20 herë që nga fillimi i tij në dhjetor 2016 me të akuzuarit që pretendojnë se kanë probleme shëndetësore ose thjesht nuk janë paraqitur në seanca pa u sanksionuar.

Në maj, procedimet kundër katër ish-ushtarëve serbë të Bosnjës të akuzuar për masakrën e trenit në Stërpci në vitin 1993 në Bosnje dhe Hercegovinë u shtynë, pasi një nga të pandehurit përmendi probleme shëndetësore, duke bërë që Gjykata e Lartë e Beogradit të shtyjë procedurat.

Refugjatët, azilkërkuesit dhe emigrantët

Midis janarit dhe gushtit, Serbia regjistroi 2,653 azilkërkues, një rënie prej 21 për qind nga e njëjta periudhë e vitit 2021, por lejoi që të depozitoheshin vetëm 251 kërkesa për azil.

Sistemi i azilit vazhdoi të ketë mangësi, me vështirësi për azilkërkuesit në qasjen në procedura, norma të ulëta njohjeje dhe vonesa të gjata. Midis janarit dhe gushtit, Serbia u dha statusin e refugjatit dy personave dhe mbrojtje shtesë për nëntë të tjerë. Serbia u dha mbrojtje të përkohshme 817 personave, pothuajse vetëmnga Ukraina.

Deri në fund të shtatorit, 61 fëmijë emigrantë të pashoqëruar u regjistruan nga autoritetet serbe. Serbisë i mungojnë procedurat formale të vlerësimit të moshës për fëmijët e pashoqëruar, duke i vënë fëmijët më të rritur në rrezik për t’u trajtuar si të rritur në vend që të marrin mbrojtje të veçantë.

Orientimi seksual dhe identiteti gjinor

Midis janarit dhe shtatorit, “Da Se Zna!” regjistroi 30 raste incidentesh të motivuara nga urrejtja ndaj personave LGBT, duke përfshirë 10 sulme fizike. Një nga incidentet në muajin maj përfshinte dy oficerë policie të cilët dyshohet se sulmuan një homoseksual në një banjo në Beograd. Hetimet për rastet ishin në pritje në momentin e shkrimit.

Autoritetet kërkuan ta anulonin marshin pan-evropian Europride të 17 shtatorit në Beograd, duke përmendur si arsye për këtë shqetësimet e sigurisë dhe tensionet me Kosovën. Lëvizja shkaktoi kritika ndërkombëtare, duke përfshirë ato nga Komisionerja e BE-së për Barazi, Helen Dalli, Komisionerja e Këshillit të Evropës për të Drejtat e Njeriut, Dunja Mijatovic dhe anëtarë të Parlamentit Evropian, të cilët udhëtuan në Beograd për të mbështetur eventin. Organizatorët njoftuan policinë për rrugën e re të kufizuar, morën sigurime nga kryeministrja Ana Brnabiç dhe marshimi u zhvillua. Shtatë pjesëmarrës u sulmuan pas marshit. Hetimet për sulmet ishin në pritje në kohën e shkrimit.

Më 12 gusht, një burrë hyri në Pride Info Center në Beograd, shkatërroi mobilje dhe kërcënoi stafin. Policia e arrestoi burrin në vendngjarje dhe një hetim penal ishte në pritje në momentin e shkrimit. Ky ishte sulmi i 13-të ndaj qendrës që nga viti 2018. Grupet e djathta fetare dhe politike i kanë bërë presion Ministrisë së Arsimit që të ndalojë “temat për LGBT” në kurrikulën e shkollës.

Personat me aftësi të kufizuara

Numri i personave me aftësi të kufizuara që jetojnë në institucione është rritur që nga viti 2021. Në tre nga gjashtë institucionet për fëmijë me aftësi të kufizuara, fëmijët vazhduan të strehohen bashkë me të rritur që nuk kanë lidhje familjare, gjë që i vë ato në rrezik më të lartë dhune dhe abuzimi. Arsimi i zakonshëm për fëmijët me aftësi të kufizuara mbeti i kufizuar, me shumicën dërrmuese të atyre në institucione që vazhdonin të ndaheshin në shkolla të veçanta për fëmijët me aftësi të kufizuara ose nuk u jepej fare mundësi arsimimi.

Aktorët kryesorë ndërkombëtarë

Pas një vizite në korrik në Serbi, Përfaqësuesja e Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë për Lirinë e Medias, Teresa Ribeiro, theksoi nevojën për veprime të përbashkëta për të siguruar një peizazh mediatik të sigurt, të lirë dhe pluralist në Serbi.

Në një deklaratë në prill, pas zgjedhjeve parlamentare dhe presidenciale të Serbisë, Përfaqësuesi i Bashkimit Evropian, Josep Borrel dhe Komisioneri për Zgjerimin e BE-së, Oliver Varhelyi, inkurajuan Serbinë të tregojë rezultate konkrete në sundimin e ligjit, të përshpejtojë reformat për pavarësinë e gjyqësorit dhe të përmirësojë lirinë e medias si dhe llogaridhënien për krimet e luftës.

Progres raporti i Komisionit të BE-së në tetor për Serbinë tha se nevojiteshin përpjekje të mëtejshme për të përmirësuar bashkëpunimin midis shoqërisë civile dhe qeverisë, ndërsa sulmet verbale dhe fushatat e shpifjeve kundër organizatave të shoqërisë civile vazhduan. Raporti shprehu gjithashtu nevojën për të forcuar institucionet e të drejtave të njeriut duke caktuar fonde dhe burime të mjaftueshme njerëzore. Në raport thuhej se kërcënimet dhe dhuna ndaj gazetarëve mbetën një shqetësim.

Në korrik, Parlamenti Evropian mbështeti anëtarësimin e ardhshëm të Serbisë në BE, por dënoi kufizimet e lirisë dhe pavarësisë së medias, si dhe ngacmimin e gazetarëve dhe shoqërisë civile.