Mesazh në papirus, Izraeli zbulon shënimin e epokës së hekurit

Autoriteti i Antikiteteve i Izraelit shfaqi një shënim të rrallë papirusi në hebraishten e lashtë që daton 2700 vjet më parë.

Ai ishte sjellë së fundmi në Jerusalem pas zbulimit të rastësishëm në Shtetet e Bashkuara.

Fragmenti i letrës, i shkruar në paleo-hebraisht, i përdorur gjatë epokës së Tempullit të Parë, përbën katër rreshta që fillojnë “Dërgo Ismaelin”, me pjesën tjetër të fjalëve të paplota.

“Ne nuk e dimë saktësisht se çfarë po dërgohej dhe ku,” tha Joe Uziel, drejtor i njësisë së rrotullave në Shkretëtirën Judease të autoritetit të antikiteteve.

Në epokën e hekurit, hebrenjtë përdornin fragmente argjile për të skalitur shënime të shkurtra dhe lëkurë kafshësh për shkrimet e shenjta, me papirus të rezervuar për korrespondencën zyrtare, tha Eitan Klein, zëvendësdrejtor i njësisë së autoritetit për parandalimin e vjedhjeve të antikiteteve.

Papiruset e mbetura në klimën e thatë të shkretëtirës Judease mund të kishin mbijetuar në shekuj, por kishte vetëm dy papiru të tjerë nga epoka e Tempullit të Parë të njohur për studiuesit përpara zbulimit të fundit, tha Klein.

“Ky papirus është unik, jashtëzakonisht i rrallë,” tha ai.

Udhëtimi i tij i mrekullueshëm në laboratorin e ruajtjes së Autoritetit të Antikiteteve të Izraelit filloi kur Shmuel Ahituv, një nga studiuesit kryesorë të lashtë të Izraelit në Lindjen e Afërt, u ngarkua në vitin 2018 me përfundimin e punës mbi një libër rreth shkrimit të lashtë hebraik nga e ndjera së fundmi Ada Yardeni.

Ahituv u befasua kur pa në draftin e librit një fotografi të papirusit të cilin ai nuk e kishte njohur.

Ai kontaktoi Klein dhe me ndihmën e vajzës së Yardeni, arriti të gjejë akademikun amerikan që e kishte lidhur Yardeni me pronarin e fragmentit – një burrë në Montana.

Pronari e kishte trashëguar papirusin nga nëna e tij e ndjerë, e cila në vitin 1965 e bleu ose e mori si dhuratë nga Joseph Saad, kurator i atëhershëm i Muzeut Arkeologjik Palestinez.

Saad e kishte marrë atë nga tregtari legjendar i antikiteteve në Betlehem, Halil Iskander Kandu, për të cilin Klein tha se me shumë mundësi e kishte blerë nga beduini që e gjeti në një shpellë në shkretëtirën e Judesë.

Në Shtetet e Bashkuara, gruaja e kishte kornizuar papirusin poshtë një fotografie të Saad dhe Kandu dhe e kishte varur në shtëpinë e saj.

Klein e ftoi Montanan të vizitonte Izraelin në vitin 2019, duke i treguar atij objektet e Autoritetit të Antikiteteve për ta bindur atë se artefakti i rrallë do të ruhej më së miri atje.

“Ai ishte i bindur dhe në fund të vizitës së tij, na la papirusin,” tha Klein.

Autenticiteti dhe mosha e artefaktit u përcaktuan duke përdorur datimin paleografik dhe me karbon-14, tha Uziel, duke vënë në dukje shqetësimin e studiuesve për heqjen e papirusit nga pjesa e pasme e kornizës.