Le të jemi pak më të sinqertë se si duket një “identitet europian”

Saim Saeed, Politico

Publikuar:

Duke e vënë theksin te trashëgimia “Judeo-Kristiane” të Europës dhe shikimi vetëm nga lashtësia, tradhton projektin europian, duke përjashtuar popujt dhe entitetet e ndryshme që formësuan kontinentin.

***

Zyrtarët evropianë janë të prirur të pohojnë me forcë se tërësia e institucioneve europiane janë shumë më tepër se të qenurit thjesht të tilla. BE-ja, sipas tyre, nuk është vetëm një grup rregullash të standardizuara, një bashkim doganor dhe një treg i brendshëm. Blloku ka “vlera” si demokracia, liria, dinjiteti. Për zyrtarët e saj, Evropa është një “aspiratë”, një “ide” dhe, më e rëndësishmja, një “identitet”.

Në vitet e fundit politikanët janë përpjekur t’i zbatojnë këto ide. Për shembull, që nga viti 2019, një komisioner është ngarkuar të “promovojë – dhe fillimisht “të mbrojë” – “mënyrën evropiane të jetesës”. Një funksion që përfshin promovimin e sportit dhe koordinimin e politikave shëndetësore, ndërkohë që lufton antisemitizmin dhe frenon emigracionin – një përzierje e çuditshme e gjithçkaje që një eurokrat mund ta shohë si “mënyra evropiane e jetesës”.

Kohët e fundit, megjithatë, ka pasur gjithashtu një shtytje për të përcaktuar këtë identitet evropian përgjatë vijave etnike, fetare dhe kulturore. Për shembull, Partia Popullore Evropiane – grupi më i madh politik i Evropës – shkroi në manifestin e saj se kontinenti ka një “kulturë dhe trashëgimi të përbashkët judeo-kristiane” dhe se “ne duhet të mbrojmë mënyrën tonë të jetesës evropiane duke ruajtur vlerat tona të krishtera. ”

Në një shkrim në këtë gazetë, zyrtari dhe ministri-president flamand Jan Jambon përsëriti këtë “trashëgimi judeo-kristiane”, duke e vendosur atë së bashku me demokracinë greke dhe sundimin romak të ligjit si tre parimet themelore të identitetit evropian.

Kjo e fundit është një përpjekje më ambicioze për të përcaktuar një politikë përtej kufijve kombëtarë dhe traktateve të BE-së, me siguri – por është gjithashtu një përpjekje më problematike. Një pikëpamje e tillë jo vetëm që tjetërson miliona evropianë që kanë frikë se identiteti i tyre kombëtar po gërryhet, por është një këndvështrim jashtëzakonisht mashtrues i historisë evropiane që injoron shumë nga ajo që ka ndodhur që nga lulëzimi i Perandorisë Romake më shumë se 2000 vjet më parë.

Le të fillojmë me termin “judeo-kristian”.

Që të mos harrojmë, Evropa ka një histori të gjatë dhe të shëmtuar antisemitizmi sistematik dhe përpjekjesh për të shuar dhe madje çrrënjosur jetën hebreje kudo që ajo u gjet. Kryqtarët vranë mijëra hebrenj gjatë rrugës për në Jerusalem – veçanërisht në Rheinland. Mbreti Eduard I nxori Ediktin e dëbimit në 1290, duke larguar hebrenjtë nga Mbretëria e Anglisë për gati 300 vjet. Dhe hebrenjtë u fajësuan gjithashtu për murtajën bubonike – e njohur si Vdekja e Zezë – vetëm për t’u gjuajtur më pas në të gjithë kontinentin në shekullin e 14-të. Më pas erdhi Dekreti i Alhambras i vitit 1492 në Spanjë, i cili i detyroi hebrenjtë të konvertoheshin në katolikë ose të dëboheshin, ndërsa masakrat në të gjithë Evropën Lindore shënjestronin hebrenjtë.

Holokausti, natyrisht, ishte përpjekja më vdekjeprurëse në përpjekjen për të larguar hebrenjtë, por ishte kulmi i më shumë se 2000 viteve të persekutimit. Shumica e vendeve evropiane kanë shpenzuar shekuj duke u përpjekur të çlirohen nga ndikimi i perceptuar hebre. Dhe edhe kur ata nuk ishin duke u internuar apo vrarë, ata pothuajse kurrë nuk njiheshin si qytetarë – e lëre më të lejoheshin të shpreheshin në formimin e ligjeve.

Çfarëdo ndikimi moral ose kulturor që kanë pasur hebrenjtë në Evropë, ka qenë pavarësisht nga antisemitizmi i rrënjosur thellë në kontinent.

Për më tepër, ana “e krishterë” e këtij neologjizmi është gjithashtu pak e dyshimtë.

Një sërë ngjarjesh gjatë shekujve kanë dëmtuar ndikimin moral dhe politik që Kisha kishte dikur. Reformimi, Iluminizmi, Revolucioni Francez dhe ngritja e shkencës moderne të gjitha minuan Kishën. Dikush mund të tregojë Galileon dhe Kopernikun që paraqesin realitete qiellore nga të cilat kisha ka bërë përjashtim; shpifja antisemitike e gjakut që përhumbi hebrenjtë evropianë; djegiet e shtrigave që ndodhën në shekullin e 18-të, për të mos përmendur betejat moderne të zhvilluara kundër abortit dhe të drejtave të homoseksualëve.

Vetë vlerat që Europa mbështet sot – të drejtat e LGBTQ+, të drejtat e grave, laicizmi – këto u arritën vetëm duke kundërshtuar autoritetin moral klerik. Për më tepër, një pjesë e madhe e zhvillimit të institucioneve moderne evropiane – sundimi i ligjit, demokracia parlamentare, një gjyqësor i pavarur – kanë qenë në kundërshtim me parimet e krishtera si e drejta hyjnore e mbretërve. Nëse evropianët do të krenoheshin për ndonjë gjë, ajo duhet të ishte fitorja e vlerave të saj laike kundër Kishës – një luftë që po humbet kundër teokracive dhe nacionalizmit fetar kudo në botë.

Pastaj është fakti që “judeo-kristiani” si përkufizim është gjithashtu problematik për fenë që lë jashtë: Islamin.

Myslimanët janë po aq vendas në Evropë sa të krishterët dhe kanë qenë një forcë me ndikim në të gjithë kontinentin për shekuj me radhë. Në Iberi, muslimanët zhvilluan një kulturë sinkretike ku hebrenjtë, të krishterët dhe muslimanët jetonin në harmoni relative. Ata sollën portokallin, limonin, pambukun dhe orizin – përbërësi kryesor i paella (gjellë tradicionale spanjolle). Por kur të krishterët morën kontrollin e gadishullit, miliona evropianë myslimanë ose u vranë, ose u dëbuan ose u detyruan të konvertoheshin.

Megjithatë, edhe pas dëbimit të tyre, muslimanët lanë një ndikim të thellë në gjuhët spanjolle dhe portugeze, artefakte kulturore dhe thesare arkitekturore – Alhambra, Xhamia e Kordobës, Alcazaba (nga arabishtja Qasbah) e Malaga-s – të cilën miliona njerëz ende e vizitojnë sot.

Pakënaqësia në pranimin e Islamit si pjesë e Evropës është gjithashtu e vërtetë në juglindjen e kontinentit, ku osmanët sunduan për shekuj. Banjat hungareze, byreku serb, ura e Mostarit – të gjitha trashëgimi evropiane – i detyrohen ekzistencës së tyre, osmanëve, traditave të kuzhinës dhe arkitekturës. Dhe injorimi i kësaj historie i bën një dëm të vërtetës historike, si dhe miliona evropianëve myslimanë të bërë të ndihen sikur nuk i përkasin vërtetë.

Banjat hungareze, byreku serb, ura e Mostarit – të gjitha trashëgimi evropiane – i detyrohen ekzistencës së tyre falë kulturës islame, traditave të kuzhinës dhe arkitekturës.

Për më tepër, kalimi direkt në Greqinë e Lashtë është çuditërisht selektive. Duke lënë mënjanë natyrën e demokracisë së lashtë athinase – nuk lejoheshin skllevërit apo gratë, orgjitë para dhe pas votimit, duke analizuar në një afat kohor se sa ka qenë Evropa një demokraci që nga athinasit, duhet të kalonin shumë perandorë, Zota Mbrojtës, papët, konsujt e parë, carët dhe Fyhrerët përpara se të shkonin në zgjedhje të lira me votim universal.

Edhe sot, demokracia mbetet një pengesë e vogël, më shumë një përjashtim, nga mënyra se si Evropa është sunduar gjatë pjesës më të madhe të historisë së saj, me shumë vende evropiane që kanë sundim autoritar deri pas Luftës së Dytë Botërore – duke përfshirë vetë Greqinë. Ndërsa demokracia mund të jetë shpikur në Evropë, po aq të spikatura kanë qenë shpikjet e tjera të saj: fashizmi dhe komunizmi. Perandoria Romake na dha fjalën “senator” – por gjithashtu na dha fjalën “diktator”.

Sigurisht, mund të “krehësh” historinë dhe të gjesh shembuj që mbështesin një identitet evropian laik, tolerant dhe demokratik. Nuk është rastësi që qendrat historike të jetës hebreje në Evropë deri në shekullin e 20-të, si Krakovi dhe Selaniku, sundoheshin nga Komonuelthi Polako-Lituanez dhe osmanët – dy perandori që i mirëpritën pasi u dëbuan nga Evropa Perëndimore dhe Qendrore. Komonuelthi prodhoi gjithashtu kushtetutën e parë të shkruar të Evropës. Pranimi i kësaj, megjithatë, do të kërkonte dhënien e meritave si për myslimanët ashtu edhe për Evropën Lindore – diçka që është e vështirë për politikanët e Evropës Perëndimore edhe tani.

Me pak fjalë, nëse dikush do të ndërtonte një identitet kolektiv evropian mbi historinë e përbashkët, ai do të ndërtohej kryesisht mbi dhunën, intolerancën dhe autoritarizmin. Por për fat të mirë, e kaluara jonë nuk përcakton se kush jemi dhe neve na lejohet të aspirojmë gjëra më të mëdha. Ajo që projekti evropian ka bërë kaq mrekullisht është inkurajimi i besimit se ne mund të jemi një version më i mirë i vetvetes. Por kjo kërkon ende një vështrim të palëkundur në pjesët më të errëta të së kaluarës sonë.

Theksimi i trashëgimisë “judeo-kristiane” të Evropës dhe vështrimi vetëm në antikitet e tradhton atë projekt duke vlerësuar gabimisht se kush ishim ne dhe si rezultat, duke përjashtuar popujt dhe entitetet e ndryshme që i dhanë formë Kontinentit në atë që është sot.