Zbulim: Uji në sistemin tonë diellor mund të ketë origjinën miliarda vjet përpara diellit

Shkencëtarët që studiojnë një protoyll kanë zbuluar praninë e ujit në diskun e tij rreth yjor. Vëzhgimet e reja të bëra me grupin Atacama Large Milimeter/nënmilimetër (ALMA) shënojnë zbulimin e parë të ujit që trashëgohet në një disk protoplanetar pa ndryshime të rëndësishme në përbërjen e tij. Këto rezultate sugjerojnë më tej se uji në Sistemin tonë Diellor është formuar miliarda vjet përpara Diellit. Vëzhgimet e reja u publikuan më 8 mars në revistën “Nature”.

V883 Orionis është një protoyll i vendosur afërsisht 1305 vite dritë nga Toka në yjësinë Orion. Vëzhgimet e reja të këtij protoylli i kanë ndihmuar shkencëtarët të gjejnë një lidhje të mundshme midis ujit në mjedisin ndëryjor dhe ujit në sistemin tonë diellor, duke konfirmuar se ata kanë përbërje të ngjashme.

“Ne mund ta mendojmë rrugën e ujit nëpër Univers si një shteg. Ne e dimë se si duken pikat fundore, të cilat janë uji në planetë dhe në kometat, por ne donim të gjurmojmë atë gjurmë deri në origjinën e ujit”, tha John Tobin, një astronom në Observatorin Kombëtar të Radio Astronomisë të Fondacionit Kombëtar të Shkencës (NRAO), dhe njëherësh autori kryesor i punimit.

“Më parë, ne mund ta lidhnim Tokën me kometat dhe protoyjet me mediumin ndëryjor, por nuk mund të lidhnim protoyjet me kometat. V883 Ori e ka ndryshuar atë dhe ka vërtetuar se molekulat e ujit në atë sistem dhe në sistemin tonë diellor kanë një raport të ngjashëm të deuteriumit dhe hidrogjenit”.

Vëzhgimi i ujit në disqet rreth yjore rreth protoyjeve është i vështirë sepse në shumicën e sistemeve uji është i pranishëm në formën e akullit. Kur shkencëtarët vëzhgojnë protoyjet, ata po kërkojnë për vijën e borës së ujit ose vijën e akullit, që është vendi ku uji kalon nga akulli kryesisht në gaz, të cilin radioastronomia mund ta vëzhgojë në detaje.

“Nëse vija e borës ndodhet shumë afër yllit, nuk ka ujë të mjaftueshëm të gaztë që të zbulohet lehtësisht dhe disku i pluhurosur mund të bllokojë një pjesë të madhe të emetimit të ujit. Por nëse linja e borës ndodhet më larg nga ylli, ka ujë të mjaftueshëm të gaztë për t’u zbuluar, dhe ky është rasti me V883 Ori”, tha Tobin, i cili shtoi se gjendja unike e protoyllit është ajo që e bëri të mundur këtë projekt.

Disku i V883 Ori është mjaft masiv dhe është mjaft i nxehtë saqë uji në të është kthyer nga akulli në gaz. Kjo e bën këtë protostar një objektiv ideal për studimin e rritjes dhe evolucionit të sistemeve diellore në gjatësi radio-vale.

“Ky vëzhgim nxjerr në pah aftësitë e shkëlqyera të instrumentit ALMA për të ndihmuar astronomët të studiojnë diçka me rëndësi jetike për jetën në Tokë: ujin”, tha Joe Pesce, Zyrtar i Programit NSF për ALMA.

“Një kuptim i proceseve themelore të rëndësishme për ne në Tokë, të parë në rajone më të largëta të galaktikës, gjithashtu përfiton nga njohuritë tona se si funksionon natyra në përgjithësi dhe proceset që duhej të ndodhnin që Sistemi ynë Diellor të zhvillohej në atë që ne dimë sot”.

“Dihet se pjesa më e madhe e ujit në mjedisin ndëryjor formohet si akull në sipërfaqet e kokrrave të vogla të pluhurit në re. Kur këto re shemben nën gravitetin e tyre dhe formojnë yje të rinj, uji përfundon në disqet përreth tyre. Përfundimisht, disqet evoluojnë dhe kokrrat e pluhurit të akullt mpiksen për të formuar një sistem të ri diellor me planetë dhe kometa”, tha Margot Leemker, një astronom në Universitetin e Leiden dhe një bashkautorë e punimit. “Ne kemi treguar se uji që prodhohet në retë e ndjek këtë gjurmë praktikisht i pandryshuar”.

“Pra, duke parë ujin në diskun V883 Ori, ne në thelb shikojmë prapa në kohë dhe shohim se si dukej Sistemi ynë Diellor kur ishte shumë më i ri.”

Tobin shtoi, “Deri tani, zinxhiri i ujit në zhvillimin e Sistemit tonë Diellor ishte thyer. V883 Ori është lidhja që mungon në këtë rast dhe ne tani kemi një zinxhir të pandërprerë në linjën e ujit nga kometat dhe protoyjet deri te mediumi ndëryjor”.