Intervistë / Albana Beqiri: Shkruaj kur e ndiej se duhet, çlirohem disi dhe për një kohë madje “harroj” të shkruaj

Albana Beqiri është një shkrimtare dhe gazetare tashmë e dëshmuar me gjuhën dhe stilin e saj krejtësisht natyrale. Ajo ka “gjetur” mënyra të reja për t’u shprehur edhe përmes poezisë, fiksionit, kujtimeve, eseve dhe vlerësimeve kritike.

Beqiri u “përplas” me median qysh në moshë të re. Ka shkruar për teatrin, librin, filmin, artet pamore dhe muzikën, veçmas atë klasike.

Prej kohësh shkruan edhe prozë, të gjatë e të shkurtër (edhe pse nuk ka botuar akoma). Shkrimi i saj e ka çuar atë në një gamë të larmishme vendesh, duke përfshirë tema të ndjeshme e të rëndësishme për shoqërinë.

Edhe pse shkrimin e merr si një hobi, Albana Beqiri është një nga zërat thelbësorë në poezinë shqipe. Është një “zë i patrembur”, që sikur është kthyer në një detyrim të “tërbuar”.

Beqiri shkruan për rolet e ndërthurura që ajo përjeton si dëshmitare – si poete dhe gazetare. Në njëfarë kuptimi, shkrimet e saj dalin nga “uria” për të qenë në një lloj bisede. Kjo padyshim që është vlerë.

Ekskluzivisht për mediumin Shqip.com flet për gazetarinë e shkruar dhe televizive, për letërsinë e kritikën letrare, për larminë e pasur të referencave që ajo ka, pa anashkaluar formimin e saj e procesin e shkrimit…

Shqip.com: A mund të na tregoni për formimin tuaj dhe se si u futët në gazetari, veçanërisht duke shkruar për artin / kulturën?

Albana Beqiri: E vogël, nuk bëja dallim nga fëmijët e tjerë, e ashtu si të gjithë fëmijët që dëshirojnë të bëhen si prindërit, veçanërisht si babai, as unë nuk bëja përjashtim e meqë e kisha babin inxhinier natyrshëm doja të bëhesha inxhiniere. Kjo ka qenë dëshira ime e parë, ngasja e parë drejt një profesioni pa e ditur fare se çfarë në të vërtetë ishte një profesion. Muzika e piktura me të cilat merresha, me gjasë nuk ishin destinacion i imi, së paku jo si profesion, hobi po.

Ngasja për t’u bërë gazetare është pothuaj po aq e hershme. Duhet të kem qenë në klasë të parë mbase kur kam parë për herë të parë një dokumentar në RTSH-në e asaj kohe për xhunglën dhe kafshët e saj. Të mos harrojmë se perceptimi im i vetëm për xhunglën aso kohe ishte ai i Tarzanit.

Por në këtë dokumentar (atëherë nuk ia dija kuptimin fjalës dokumentar) pashë për herë të parë dhe për së vërteti luanin, tigrin dhe kafshë të tjera të xhunglës dhe u mrekullova. Nuk e di pse, por sot sa herë i kthehem atij përjetimi mendoj se më kishte lënë pa fjalë mrekullia e figurës, e pamjeve që lëviznin pahetueshëm në ekran e më bënin të ndihesha në anën tjetër të ekranit, në xhungël pra, andaj edhe ndjesia e frikës instiktive ishte e natyrshme. E nxitur mbase prej kësaj frike e pyeta tim atë se kush kishte mundur të shkonte deri në xhungël dhe i ishte afruar aq afër luanëve e tigrave për t’i filmuar pa u frikësuar se do e hanin?

Nuk di se çfarë përgjigje prisja, por mbaj mend se ajo që më dha im atë ishte përgjigje që nuk e prisja: gazetarët e guximshëm. Pa e ditur fare se çfarë ishin ata gazetarët e guximshëm që përmendi babi, vazhdova me këmbënguljen tipike fëmijnore: pra, nëse dua të shkoj në xhungël duhet të bëhem gazetare e guximshme? Babi qeshi sërish e sikur donte të më hiqte qafe më tha: po, vetëm ashtu mund të shkosh në xhungël dhe unë atë ditë u betova se do të bëhesha gazetare.

Nuk e dija se edhe pse do të bëhesha gazetare (e guximshme ose jo ende nuk e di) nuk do të shkoja dot kurrë në xhunglën e vërtetë, në atë të gazetarisë po, aty do të mbijetoja për vite me radhë. Gjithsesi, në atë kohë pa e ditur hiç kuptimin e fjalës gazetar unë “vendosa” të bëhesha gazetare. Rrethanat më pas e sollën që vërtet t’i futesha rrugës së gazetarisë, gjysmë me qejf (prej një lloj pasioni që çuditërisht nuk më ka braktisur ende) e gjysmë nga halli (mënyra më e mirë në ato rrethana të fitoja bukën e gojës, kujtoj këtu që unë i kam hyrë kësaj rruge që në fillimin e studimeve, të cilat i kam kryer duke i siguruar të ardhurat vetëm nga gazetaria).

E sa për afeksionin dhe përcaktimin tim në gazetarinë e kulturës besoj se e ka shpjegimin jo thjesht nga tërheqja ime e hershme ndaj kulturës, por veçmas te njohja e mirë që kam për lamitë kulturore, studimi dhe njohja shkollore e tyre. Kam shkruar gjatë për teatrin, librin, filmin, artet pamore dhe muzikën, veçmas atë klasike. Besoj se e kam bërë mirë punën time. Dhe se, pikërisht “zhytja” në botën e kulturës përmes optikës gazetareske për të, them se më ka shpëtuar të themi nga kjo pjesa e tmerrshme e xhunglës së gazetarisë shqiptare e këtu nuk bëj ndarje këndej apo andej kufirit.

Shqip.com: Gazetare, poete, shkrimtare, ikonë… orari juaj duhet të jetë plotësisht i rezervuar, a i jepni vetes kohë për të bërë zbulime të reja artistike dhe kulturore?

Albana Beqiri: Besoj se gazetare jam bërë dhe këtë e them pa ndonjë modesti të madhe, për shkrimtare e poete nuk e di, them nuk e di pasi edhe shkrimin e marr si një hobi. Ta zëmë ashtu si nuk jam bërë piktore apo violiniste nuk mund të guxoj aq shumë sa të them se jam shkrimtare, së paku jo për aq kohë sa të marr guximin të botoj libër. Një libër që mund të jetë i pari dhe i fundit. Sa për orarin mendoj se njeriu gjithmonë ka dhe gjen kohë për gjërat që i do. Edhe të bëjë asi zbulimesh që thoni ju.

P.sh., për mua çdo libër që më pëlqen është një zbulim i ri, qoftë edhe sikur ta lexoj për herën e dytë apo të tretë. Zbulim është edhe autori sado i njohur të jetë. Në çdo lexim dhe rilexim të autorëve që i dua është sikur i njoh nga e para. Dhe të mendosh që lexoj shumë. Pasioni i pazbehur për leximin është mburrja e vetme e imja, pa modesti them se nuk më ka braktisur kurrë, as në kohët e mia të vështira e të tilla fatkeqësisht kam pasur mjaft.

Po ashtu, zbulim ta quajmë kështu për mua është edhe një koncert me repertor të njohur e të dashur nga autorë të mëdhenj të literaturës botërore, por të cilët sa herë i dëgjoj më tingëllojnë si zbulime, qoftë nëse janë koncerte të formacioneve të mëdha si p.sh., orkestra e filharmonisë së Kosovës, ajo e Operës së Tiranës apo ajo simfonike e RTSh-së apo edhe nga formacione kamertale të luajtura në kuadër të festivaleve të shumta muzikore që mbahen në Kosovë e që i ndjek ende me shumë ëndje e kënaqësi.

Shqip.com: Çfarë këshille keni për gazetarët aspirantë të artit / kulturës dhe si mund të përmirësojnë zanatin e tyre dhe të kenë sukses në këtë fushë?

Albana Beqiri: Këshilla? Nuk di sa do vlenin këshillat në këtë rast. Gjithsesi unë mendoj se kemi gazetarë shumë të mirë, por do t’iu sugjeroja gazetarëve të rinj të mos ia mësynin gazetarisë kulturore vetëm sa për të marrë një rrogë, pa afeksion dhe një njohje sado sipërfaqësore për kulturën. Si në çdo fushë tjetër të gazetarisë edhe në atë kulturore duhet së paku një njohje minimale e veprimtarisë që do të përcjellësh, e në gazetarinë e kulturës duhet shkuar edhe më tej njohjes minimale. Ndryshe më së paku do të tingëllosh qesharak.

Mbaj mend se në kohën kur isha gazetare terreni e kulturës në një nga konferencat për shtyp në prag të një prej seminareve ndërkombëtare të gjuhës dhe kulturës shqiptare, ndonëse mbi kryet e organizatorëve ishte një pankartë e madhe paralajmëruese e seminarit ku dukshëm e me germa të mëdha shtypi (numrat romakë) ishte i shënuar numri i edicionit të radhës së seminarit, një gazetare e re kur mori fjalën për të parashtruar pyetjet, të vetmen pyetje që pati për nikoqirin, profesor i njohur universiteti e akademik ishte: i sati seminar është ky?

Po ashtu, kujtoj se kam qenë në dilemë të qesh apo të qaj kur në internet pashë një video virale ku një gazetare kulture e një ekrani të njohur televiziv në Shqipëri, pas një eventi muzikor iu drejtua tenorit të njohur Kastriot Tusha: ju lutem a mund të prezantoheni kush jeni?

Gjithsesi, unë e di se gazetaria e kulturës në mediet shqiptare nuk e ka as vëmendjen e as vlerësimin e duhur. Nuk e ka pasur asnjëherë, dhe jo vetëm vlerësimin, por as trajtimin. Ta zëmë, sa kam qenë gazetare e kulturës në një të përditshme të madhe, në kohën kur gazetaria e shkruar ishte ende në modë, unë dhe kolegët e mi, po aq të respektuar si gazetarë, nuk kishim të njëjtin trajtim as në vlerësim, as në pagë me kolegët tanë që përcillnin politikën. Në kontratat tona ne cilësoheshim si gazetarë të kategorisë së dytë, përkundrejt kolegëve që përcillnin politikën.

Dhe të mendosh që pronari i gazetës ishte njohës dhe dashamirës shumë i mirë i kulturës. Mendoj se i njëjti trajtim është edhe sot nëpër mediume. Prandaj porosia e vetme për gazetarët që përcjellin kulturën është: duajeni punën që bëni, nëse nuk ju vlerësojnë shefat apo pronarët, vlerësimin e vërtetë do ta merrni nga komuniteti artistik, nga ata njerëz të talentuar për të cilët shkruani.

Shqip.com: Shkrimi juaj shpesh i çon lexuesit në vende unike dhe ndonjëherë të largëta. Si i zgjidhni lëndët për artikujt tuaj dhe si është procesi i kërkimit për ju?

Albana Beqiri: Akti i shkrimit është katërcipërisht individual dhe meqë është i tillë të lejon të bësh kapërcime të tilla në kohë e hapësirë, madje të shkosh edhe në ato vende të largëta që keni vërejtur ju. Gjithsesi unë mendoj se udhëtimi më i largët që unë kam bërë në shkrimet e mia letrare është ai brenda vetvetes, në thellësirat e saj të panjohura edhe për mua vetë. Nuk mendoj se kam një proces të përcaktuar kërkimi, shkruaj për gjëra, motive, ide e ngjarje që më vijnë së brendshmi, por hera herës edhe me ngacmime nga jashtë, nga ngjarje e ndodhi të dëgjuara apo të rrëfyera nga të tjerët. Vetëm se i transformoj artistikisht si lëndë letrare.

Shqip.com: A mund të na tregoni se si duket procesi juaj krijues kur zhvilloni një ngjarje / histori?

Albana Beqiri: Siç jua thashë të shkruarit është një akt thellësisht individual dhe vetmitar. E vetmja gjë që mund t’ju them në këtë rast është se kur e filloj procesin e të shkruarit ndihem si njeriu i vetëm në planet, tetë miliardë të ngjashmit e mi sikur nuk ekzistojnë, ndërkaq germë pas germe fillojnë e më bëjnë shoqëri dhjetëra personazhe që ngjizen e zhvillohen brenda këtij procesi. Nuk ndihem më e vetmuar qoftë edhe nëse shkruaj për gjëra thellësisht personale.

Shqip.com: Si duket për ju një ditë e zakonshme shkrimi?

Albana Beqiri: Pyetja juaj më kujtoi një ish koleg e mik të dashur që nuk është më në këtë botë, poetin e ndjerë Ragip Sylaj, me të cilin punonim si gazetarë të kulturës në një të përditshme të madhe. Kur një ditë më pyeti se a po shkruaja diçka dhe e kishte fjalën për letërsi, përgjigja ime ishte e menjëhershme: Ragip, shyqyr që në letërsi nuk vlen norma e B. Sh (inicialet janë të emrit të pronarit të gazetës, ndërsa norma së cilës i referohesha ishte norma që kishim si gazetarë), kështu që shkruaj kur më shkruhet. E që të ndërlidhem me pyetjen tuaj, më duhet t’ju them se, në të vërtetë nuk kam një ditë të zakonshme shkrimi dhe nuk di çka është një e tillë. Shkruaj kur e ndiej se duhet, çlirohem disi dhe për një kohë madje “harroj” të shkruaj. Derisa më kap sërish ajo dalldia e paemër e të shkruarit. Por zakonisht gjërave që shkruaj ju lë një kohë në dispozicion për të krijuar distancë me to, për të zbehur sa të mundem lidhjen emocionale me to dhe për të bërë më pas redaktimet e shkurtimet me dorë sa më të hekurt.

P.sh., për një kohë të gjatë u mora me një prozë që e nisa për tregim e mëpastaj e zgjerova shumë më tepër, kishte një temë që gjithmonë e kam pasur për zemër: Shqipërinë komuniste, burgjet politike dhe shkatërrimin e shprishjen e individit në një regjim të tillë totalitar. E shkrova me shumë dashuri dhe krijova një lidhje shumë emocionale me të. Pas disa rregullimeve të herëpashershme kur mendova se kisha shkruar një gjë të bukur, ia dhashë dorëshkrimin një miku të vyer, e bindur se me gjithë kriteret e tij të larta, këtë herë nuk do kishte shumë vërejtje. Ai e kishte marrë shumë seriozisht leximin e dorëshkrimit tim, një ditë më ftoi në kafe ku erdhi me një dosje të madhe, e mbaj mend si sot me kapakë të zinj, ma dorëzoi dorëshkrimin e printuar ku kishte aq shumë nënvizime e sugjerime, shumë më tepër sesa e kisha menduar.

Me fjalë të tjera ma bëri fërtele dorëshkrimin. U lëndova? Në ato momente mbase edhe po, jo aq nga “ashpërsia” e gjykimit të tij, të cilën e njihja mirë dhe thellë-thellë brenda vetes e prisja, sesa nga zhgënjimi që ndjeva prej vetes. Nga fakti që aq naivisht apo nga dashuria e madhe për temën që kisha trajtuar, kisha menduar se kisha shkruar vërtet diçka të bukur. Atë dorëshkrim të futur brenda një dosjeje me kapakë të zinj e kam ende në tavolinën e zyrës. Të pahapur.

E harrova krejt atë që kisha shkruar. Plot katër vjet, derisa një ditë rastësisht e hasa në filet e laptopit tim. Iu riktheva ta lexoj me drojën se lëndimi nuk më kishte kaluar ende. Por për fat distanca kohore kishte bërë të vetën. Sa më shumë zhytesha në lexim, aq më shumë i jepja të drejtë mikut tim që nuk ma ledhatoi egon, por ma bëri fërtele krejt punën. Tani kam filluar ta përmirësoj dorëshkrimin, është një nga punët aktuale që kam në duar.

Shqip.com: Do të doja të dija për librat që po lexoni për momentin. Cilat kanë qenë disa nga leximet tuaja të preferuara?

Albana Beqiri: Sapo kam përfunduar së lexuari romanin “Njeriu në kështjellën e lartë” të autorit amerikan Philip K. Dick, një roman që të fton në një lexim tjetër të historisë botërore, nëse lufta e dytë botërore do të ishte fituar nga boshti i përbërë nga Gjermania naziste dhe Japonia. Nuk është një roman as fantastiko-shkencor si e cilësojnë Dickun autor të romaneve fantastiko-shkencorë dhe as realist sa pretendohen të serviren ngjarjet dhe personazhet brenda romanit. Për mua është më shumë një roman distopik dhe si i tillë na çon në një udhëtim të vështirë brenda një regjimi e realiteti totalitar si ai Rajhut të tretë.

Ndërkaq, më herët pata një lexim të Pilisama Selfie të Zija Çelës dhe një rilexim të Liria ime e Mehmet Krajës, romane për të cilët kam shkruar sipas këndvështrimit tim. Rruga 66 i Binak Kelmendit është një libër tjetër që sapo e kam nisur ta rilexoj po për nevoja të shkrimit kritik. Siç e shihni po lexoj e rilexoj letërsi shqipe, për të cilën mendoj se është letërsi shumë e mirë, e barasvlershme me letërsinë që shkruhet sot në botë, vetëm se përcillet nga fati i keq i letërsive të vogla.

Kemi autorë shumë të mirë, prej të cilëve unë veçoj Mehmet Krajën, romanet e të cilit mund të kishin bërë jetën e tyre në secilën gjuhë të botës nëse do të ishin përkthyer e do ju ishte bërë një promovim më i mirë. Por ka edhe autorë të tjerë si p.sh., Zejnullah Rrahmani, Fatos Kongoli, Binak Kelmendi, Zija Çela, Agron Tufa, Lazer Stani, Virion Graçi, Ridvan Dibra etj., të cilët unë i vlerësoj si personalitete të letërsisë shqipe.

Shqip.com: Si e mendoni dhe si e shikoni raportin e librit, letërsisë, gjuhës dhe produktit artistik, shkencor e kulturor sot në përballje me shoqërinë?

Albana Beqiri: Nuk besoj se ka ndryshuar ndonjë gjë e madhe nga koha kur teknologjia nuk kishte vrullin e yryshin e sotëm. Përderisa botohen vazhdimisht libra, përderisa shkruhet letërsi e ka produkt qoftë artistik e kulturor, qoftë shkencor, ka edhe lexues e perceptues. Edhe pse akti i shkrimit dhe ai i leximit janë akte thellësisht individuale, unë besoj se shkrimtarët shkruajnë për lexuesit e përderisa shkruajnë do të thotë se ka ende shumë lexues, pra shoqëria jonë me gjithë telashet e problemet e shumta që e përcjellin në këtë tranzicion të vështirë, ka ende interes për kulturën.

Edhe për letërsinë si pjesë e saj. Gazetaria e kulturës në këtë rast luan një rol të rëndësishëm për ta dërguar produktin kulturor te shoqëria edhe atëherë kur ajo duket se e ka humbur interesin për të.

Shqip.com: Puna si redaktore prodhimi në mediumin publik duhet të përfshijë gjithashtu shumë vëmendje ndaj detajeve. Si mendoni se ka ndikuar kjo në stilin tuaj të të shkruarit?

Albana Beqiri: Nuk mendoj se ka ndikuar puna si redaktore e kulturës. Mendoj se ndikimin më të madh në shkrimin tim apo stilin e tij e kanë leximet. Unë gjithçka që di për letërsinë e kam mësuar prej leximeve. Edhe pse kam mbaruar fakultetin e letërsisë mendoj se fakti që isha studente e viteve të vështira (1991-1995) në kapërcyellin historik të ndërrimit të sistemeve, për ne studentët e atëhershëm ishte një handikap i madh. Vinim nga shkolla të mesme ku letërsia ishte mësuar nga optika e dogmës socrealiste, po ashtu profesorët tanë në fakultet me ndonjë përjashtim të vogël, të gjithë ishin të brymosur sipas së njëjtës dogmë socrealiste.

Kaq mjafton për të kuptuar sesa e vështirë ishte për ta kthesa e madhe, të ligjëronin për shkrimtarë shqiptarë dhe të huaj deri dje të ndaluar e të cilët i kishin kritikuar, dhe sesa i pafat ishte brezi ynë që duhej të studionte pikërisht në këtë kohë anarkie vlerash. Mjafton t’ju them se ne kemi studiuar dhe dhënë provime për autorë të cilët nuk i kishim lexuar pasi ende nuk ishin botuar pas heqjes së “non grata”-s së tyre.

Prandaj, kur në vitin e fundit të fakultetit rastësisht më ra në dorë libri “Vetëdija letrare” e Sabri Hamitit u vetëdijesova për faktin se kishte edhe mënyra të tjera të perceptimit, leximit dhe kuptimit të letërsisë. Atë që nuk ma dha shkolla ma dha vetëm një libër i vetëm, prej atij libri mësova të kem një sistem timin kritik të të menduarit. Pra, mund të themi edhe se prej një libri dhe një autori, Sabri Hamitit mësova letërsinë. Mësime të cilat më pas i thellova nga leximet e shumta.

Shqip.com: Keni shkruar recensione për shumë prej shkrimtarëve bashkëkohorë. Ajo s’mund të ketë qenë një detyrë e lehtë, meqenëse disa prej tyre i njihni edhe personalisht. Për çka mendoni se ju ka shërbyer shkrimi i tyre?

Albana Beqiri: Fakti që disa prej tyre i njoh personalisht ka ndikuar më së paku ose hiç fare në faktin që kam shkruar për ta. Unë thjesht kam shkruar për libra dhe autorë të mrekullueshëm të cilët më kanë bërë të shijoj estetikisht letërsi të mirë, të cilët më kanë shtyrë t’u shkoj thellë shtresimeve shumëpalëshe të materialit letrar, duke tejkaluar një lexim linear të tekstit letrar.

Po ashtu, nuk mendoj se shkrimi i atyre recensioneve më ka shërbyer mua apo atyre personalisht, thjesht kam menduar që kënaqësinë estetike që ma kanë dhënë mua libra të tillë ta përçoj edhe te të tjerët, duke synuar (pretendim mbase jo i tepërt ky) kështu që t’i drejtoj lexuesit kah letërsia e mirë. Edhe diçka, unë shkruaj për autorë të letërsisë sonë, sepse mendoj që atyre ju duhet një lloj promovimi që ju mungon nga rrethanat nëpër të cilat zhvillohet dhe mbijeton kjo letërsi.

Shqip.com: Në këtë kontekst, si dikush që merret tërësisht me librin, nga të gjitha pikëpamjet e mundshme, si e shihni gjendjen e tij sot?

Albana Beqiri: Nuk mund të them që merrem tërësisht me librin, përderisa nuk jam një shkrimtare e “dëshmuar” me libra. Unë thjesht e dua librin, lexoj shumë, shkruaj letërsi- deri tani për veten time dhe shkruaj për libra që e mendoj se e meritojnë, por megjithatë kjo nuk më ndalon të kem këndvështrimin tim për gjendjen sot të librit. Siç jua thashë më sipër, mendoj se fatmirësisht përderisa shkruhet e botohet shumë, libri nuk është në krizë, as leximi, së paku jo aq sa thuhet. Ka të rinj që nuk lexojnë? Sa të duash, por po aq shumë ka pasur edhe para 30 vjetësh, edhe para 40 vjetësh, vite të cilave iu referohemi si ditë të arta për librin dhe lexuesin.

Tek e fundit unë mendoj se po aq i dëmshëm mos edhe më shumë ka qenë indoktrinimi i bashkëmoshatarëve të mi 40 vite më parë me letërsi socrealiste sesa i të rinjve të sotshëm që informacionin e marrin nga interneti. Njoh sot të rinj që lexojnë shumë, dhe kanë një sistem kritik të menduari shumë më kualitativ se e kam pasur unë 30 vite më parë nga leximet e shumta. Po ashtu kam njohur bashkëmoshatarë të mi, të cilët në jetën e tyre kurrë nuk e kanë lexuar një libër, madje as Çufon dhe bubin kaçurrel… Çfarë dua të them me këtë?

Asgjë më shumë se secila kohë ka prijësit, gjenitë dhe guximtarët e vet, secili brez i ka të tillët, edhe sot ka shumë të rinj të tillë, vetëm se ata nuk dalin në tik tok apo instagrame duke promovuar dijet e tyre si pjesa tjetër me guximin e të padijshmëve proklamojnë injorancën dhe vlugun e një shoqërie në tranzicion të gjithanshëm e të stërzgjatur, veçmas në tranzicion të vlerave.

Shqip.com: A mendoni se vendndodhja dhe mjedisi kanë një ndikim në shkrimin tuaj?

Albana Beqiri: – Këtë nuk e kisha menduar deri tani që ma shtruat ju si pyetje. Unë mendoj që letërsia më e mirë është ajo që shkruhet mbi hapitatin natyral të shkrimtarit e që pastaj ky i fundit mjeshtërisht (nëse e zotëron mjeshtërinë e të shkruarit) e vesh me elementë universalë. Ja t’i marr katër shembuj nga letërsia shqipe.

Romanet e tregimet e Mehmet Krajës, por veçmas romani voluminoz “E zeza dhe e kuqja” dominohen të themi nga areali tipik i vendlindjes së tij që ai e njeh dhe e zotëron tepër mirë (si psikologji, mentalitet, gjuhë e mendim, gjeografi, histori, realitet dhe fiksion magjepsës) e që po me aq mjeshtëri e realizon estetistikisht duke i veshur personazhet, ndodhitë dhe ngjarjet tipike krajane, (qofshin ato edhe si të dala nga bota e miteve), me shenja të dukshme universaliteti të cilat do t’i rrinin hijshëm çdo letërsie të botës. Kraja i cili duket sikur është në kërkim të vazhdueshëm të vetvetes së mbetur në vendlindje, ndërmerr një udhëtim artistik të gjithëkohshëm në një hapitat të njohur e stërnjohur prej tij, duke e shndërruar atë në hapitat letrar universal.

Zejnullah Rrahmani po ashtu e merr apo e rimerr lëndën burimore duke u rikthyer në vendin e lindjes me librat “Tregimet e Ballovcit” dhe “Djemtë e Ballovcit”, ku arketipet e personazheve i zhyt brenda një hapësire sa reale aq edhe mitike, e cila reflekton dukshëm shenja universaliteti.

E tregimtari Lazër Stani shkruan tregime që lënë gjurmë veçmas sa herë hapitati i tij natyral, ai i Dukagjinit dominon shkrimin letrar qoftë si rrëfim, qoftë si gjuhë e mendim, duke e futur pahetueshëm në shtjellat e universalitetit.

Njëjtë Binak Kelmendi në veprat e tij sa herë i kthehet vendlindjes duket sikur rimerr sigurinë që të jep ambienti i dashur e i njohur deri edhe nga lëkura e trupit, e transformon atë artistikikisht në tekst letrar që të mban peng derisa ta lexosh të tërin dhe të përfundosh udhëtimin e tij estetik që nis te Portat e Pejës e përfundon te i pari i fisit të tij Demë Boga apo Dedë Boga, i cili u kthye nga katolik në mysliman. E sado autentike e lokaliste të duken këto rrëfime apo personazhet e tyre, të gjithë ata papërjashtim, madje edhe i konvertuari i parë në islam Deda i kthyer në Dem, janë të veshur me petka të universalitetit, duke u bërë pjesë e letërsisë së mirë.

Ju dhashë katër shembuj nga letërsia shqipe (mbase shumë), e nga letërsia botërore natyrisht që ka edhe shumë më tepër. Letërsia e mirë ka një hapitat natyral mbi të cilin sendërtohet dhe është e pafundme si universi brenda njeriut.

Në fund të fundit, Toka, planeti ynë pjellor është hapitati i të gjithëve ne, pavarësisht vendit ku kemi lindur, mjedisit ju jemi rritur apo vendndodhjes aktuale. Prandaj, letërsia e mirë edhe pse ka shenja të autenticitetit të vendit nga vjen autori, sërish mbetet letërsi me vlera universale.

Shqip.com: Krejt në fund, ne të jemi mirënjohës për atë që keni shkruar dhe ju faleminderit për këtë intervistë.

Albana Beqiri: Faleminderit ju, veçmas për punën e mirë që po bëni në promovimin e kulturës.